Οι αρχαίοι λάτρευαν, εκτός από πολλούς άλλους θεούς, και μιαν ομάδα από δώδεκα θεούς μαζί. Γι’ αυτούς τους δώδεκα είχαν ορίσει και μια κοινή λατρεία, πέρα από την ιδιαίτερη λατρεία που πρόσφεραν στον καθένα από αυτούς χωριστά. Μάλιστα, πίστευαν ότι αυτή η κοινή λατρεία των δώδεκα ήταν πολύ παλαιά και ότι την είχαν υποδείξει και καθιερώσει θεοί και ήρωες πριν από τους κοινούς θνητούς. […]
Τους δώδεκα θεούς ο λαός τους είχε στην ψυχή του και διατηρούσε γι’ αυτούς ιδιαίτερο σεβασμό. Έτσι σε πολύ σπουδαία ζητήματα, κυρίως σε δυσκολοξεδιάλυτες υποθέσεις, και οι απλοί άνθρωποι του λαού και οι άρχοντές του ορκίζονταν στους δώδεκα θεούς. Ο όρκος τους αυτός ήταν ακριβώς έτσι: «Μα τους δώδεκα θεούς». Σχετικά πίστευαν ακόμα ότι σε πολύ δύσκολα πράγμα, όπως ήταν οι διαφορές ανάμεσα σε θεούς ή τα πολύ βαριά εγκλήματα, μόνο οι δώδεκα θεοί μπορούσαν να βγάλουν κρίση. […]
Το δωδεκάθεο στην αρχή το τιμούσαν ως σύνολο, χωρίς να αναφέρουν ονόματα. Γρήγορα όμως συμπλήρωσαν τον αριθμό με ονόματα από τους πιο μεγάλους και τους πιο σημαντικούς θεούς της πανελλήνιας ή της κατά τόπους λατρείας. Γι΄αυτό και ο κατάλογος των δώδεκα θεών δεν ήταν απαράλλαχτος σε όλα τα μέρη. Ο πιο γνωστός τύπος δωδεκάθεου περιελάμβανε τους εξής θεούς: 1. Ζευς, 2. Ήρα, 3. Αθηνά, 4. Ποσειδών, 5. Δήμητρα, 6. Απόλλων, 7. Άρτεμις, 8. Ερμής, 9. Άρης, 10. Αφροδίτη, 11. Ήφαιστος, 12. Εστία. Κατά τόπους παράλλαζαν αυτό τον κατάλογο, βάζοντας κυρίως τον Άδη ή Πλούτωνα στη θέση του Ερμή, τον Διόνυσο στη θέση της Εστίας και τον Ηρακλή στη θέση της Δήμητρας, ακόμα και τοπικούς θεούς, όπως οι ποταμοί Ξανθός και Αλφειός, που είχαν μεγάλη σημασία για τις περιοχές που πότιζαν με τα νερά τους. […]
Ανάλυση και Σχόλια
Η έννοια του δωδεκάθεου παράγεται από την έννοια του ιερού αριθμού 12, που βέβαια την ιερότητά του την οφείλει στα ημερολογιακά και αστρολογικά πρότυπα του δωδεκάμηνου ηλιακού έτους και του ζωδιακού κύκλου ως σταθερές για την οργάνωση και τον προγραμματισμό της ζωής της κοινότητας σε συστοιχία με τις αντικειμενικά δεδομένες από τη φύση ενότητες χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι η αποτύπωση του αριθμού 12 ως ενότητας στη λατρεία, στο μύθο, στο παραμύθι και στην τέχνη γενικά είναι σε όλες τις περιπτώσεις και σε παγκόσμια κλίμακα νεότερη από την ανακάλυψη της σχετικής ενότητας χρόνου και της εφαρμογής στον οργανωμένο δημόσιο και ιδιωτικό βίο των ανθρώπων. Ανάλογο φαινόμενο στο μύθο είναι και η αποτύπωση της ενότητας του επίσης ιερού αριθμού 7, που βέβαια έχει πρότυπό του την εβδομάδα.
Έξω από την Ελλάδα, δωδεκάθεο είναι γνωστό πως είχαν και οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι, οι Χαλδαίοι, οι Ελαμίτες, οι Χετίτες, οι Ετρούσκοι, οι Ρωμαίοι, οι Γερμανοί και άλλοι λαοί. Σχετικά εντύπωση κάνει το γεγονός ότι στα παλαιότερα του ελληνικού δωδεκάθεα των λαών της ανατολικής Μεσογείου ανήκουν όχι οι μεγάλοι θεοί της επίσημης λατρείας, όπως ήταν για τους αρχαίους Έλληνες οι Ολύμπιοι, αλλά κυρίως μόνο μορφές που προσωποποιούν τους δώδεκα μήνες ή τα δώδεκα ζώδια. Ακριβώς αυτή διαφορά αποτελεί μία από τις υπάρχουσες ενδείξεις ότι και στην Ελλάδα το δωδεκάθεο αρχικά ήταν ανώνυμο και άσχετο με την επίσημη λατρεία. Ο Ηρόδοτος (2,4) παραδίδει την πληροφορία ότι οι Έλληνες παρέλαβαν το δωδεκάθεο από τους Αιγυπτίους. Η πληροφορία αυτή είναι βέβαια ευεξήγητη από το γεγονός ότι τα πράγματα της Αιγύπτου ήταν πιο γνωστά και στον ίδιο τον ιστορικό και στους περισσότερους Έλληνες, ωστόσο η αναμφισβήτητα μικρασιατική προέλευση όχι μόνο της ελληνικής λατρείας του δωδεκάθεου, αλλά και της ελληνικής αστρονομίας μάς οδηγεί σε βαβυλωνιακό πρότυπο. […]
Με τη θέση και τη σημασία του στη ζωή της πολιτείας, το δωδεκάθεο έδινε το πρότυπο της ενότητας του οργανωμένου και ολοκληρωμένου βίου των Ελλήνων της κλασικής εποχής. Οι δώδεκα διαφορετικές προσωπικότητες θεών που εντάχθηκαν στο σχήμα του, θεωρημένες κατά ζεύγη αντίθετα ή αλληλοσυμπληρούμενα, πρόσφεραν η καθεμιά την ιδιαιτερότητά της, για να συναρθρωθούν οι κυριότερες εκδηλώσεις της ζωής σε μια ενότητα. Αυτή η ολότητα του οργανωμένου βίου, η αποτυπωμένη στην ενότητα του δωδεκάθεου, αντιστοιχούσε, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες, στην ολότητα του σύμπαντος, τη διαπιστωμένη ακριβώς με τα ημερολογιακά και αστρολογικά πρότυπα του δωδεκάθεου. Και από την πίστη σ’αυτή την αντιστοιχία ερμηνεύονται ακόμα πολλοί άλλοι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί, που έχουν βάση τον αριθμό 12, όπως και κάθε θεολογική και φιλοσοφική αλληγορία που αναφέρεται στο δωδεκάθεο.
Στην κλασική πολιτική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων ο πιο εντυπωσιακός ρόλος τους αριθμού 12 έχει δοθεί από τον Πλάτωνα. Στο ωριμότερο πολιτικό σύγγραμμά του, τους Νόμους (745 b κ.ε.), ο συγγραφέας του, αφού έχει διαρθρώσει το ίδιο το έργο του σε 12 βιβλία, δίνει με αυτό ένα πρότυπο της δομής του κράτους, χωρίζοντας το έδαφος της επικράτειάς του σε 12 ίσα, από την άποψη της ευφορίας τους, μέρη, την πόλη τους σε 12 τμήματα, την περιουσία του δημοσίου σε 12 μέρη, τους πολίτες ως δύναμη τους κράτους σε αντρικό πληθυσμό σε 12 τμήματα, τον ίδιο τον πληθυσμό σε 12 φυλές, που η καθεμιά αντιστοιχεί σε έναν από τους 12 μήνες, ασκεί την εξουσία στη διάρκεια του μηνός που της αναλογεί, έχει δική της επωνυμία, εορτή και προστάτη έναν από τους 12 θεούς.[…]
Το ρωμαϊκό δωδεκάθεο μοιάζει με το πλατωνικό, αφού και αυτό αποτελεί ενότητα με το ημερολόγιο και τον ζωδιακό κύκλο. Οι δώδεκα θεοί των Ρωμαίων αντιστοιχούν στους 12 μήνες και στα 12 ζώδια ως εξής:
| ΜΗΝΑΣ | ΖΩΔΙΟ | ΘΕΟΣ |
| Ιανουάριος | Υδροχόος | Ήρα (Juno) |
| Φεβρουάριος | Ιχθύες | Ποσειδών (Neptunus) |
| Μάρτιος | Κριός | Αθηνά (Minerva) |
| Απρίλιος | Ταύρος | Αφροδίτη (Venus) |
| Μάιος | Δίδυμοι | Απόλλων (Apollo) |
| Ιούνιος | Καρκίνος | Ερμής (Mercurius) |
| Ιούλιος | Λέων | Ζευς (Juppiter) |
| Αύγουστος | Παρθένος | Δήμητρα (Ceres) |
| Σεπτέμβριος | Ζυγός | Ήφαιστος (Vulcanus) |
| Οκτώβριος | Σκορπιός | Άρης (Mars) |
| Νοέμβρος | Τοξότης | Άρτεμις (Diana) |
| Δεκέμβριος | Αιγόκερως | Εστία (Vesta) |
Για την αντιστοιχία κάθε θεού με ένα ορισμένο ζώδιο επινοούνταν κάποια δικαιολογία […]: με τον Δία, ως βασιλιά των θεών συνδεόταν ο Λέων ως βασιλιάς των ζώων. Με την Ήρα, ως σύζυγο του όμβριου ή υετίου Δία, ο Υδροχόος κλπ.[…]
Εκτός από το δωδεκάθεο, το πρότυπο του ιερού αριθμού 12 είναι αποτυπωμένο στους ελληνικούς μύθους στα 12 παιδιά του Ουρανού και της Γης, τους Τιτάνες, χωρίς βέβαια να αναφέρεται από τις πηγές ότι πρόκειται για δωδεκάθεο, επίσης στα 12 παιδιά του Αιόλου, στους 12 «βασιλείς» που περιβάλλουν ως συμβουλευτικό σώμα τον Αλκίνοο στο Νησί των Φαιάκων, και στους 12 άθλους του Ηρακλή. Από τις ξένες θεσμικές παραδόσεις αρκεί να αναφερθούν οι 12 φυλές του Ισραήλ και οι 12 πατριάρχες του. Με την προσθήκη του δέκατου τρίτου θεού, το δωδεκάθεο μορφολογικά εντάχθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο του μυθικού και παραμυθικού τύπου του κλειστού αριθμού ν (ή ν-1/+1), που είναι απαραβίαστος σύμφωνα με τις μαγικές αντιλήψεις για την πληρότητα (σχετικά παραδείγματα στις Χίλιες και μια Νύχτες, στο «παρά μίαν τεσσαράκοντα» και στο 13 ως γρουσούζικο αριθμό). Ειδικά για τον τύπο 12+1 οι κυριότερες αποτυπώσεις του είναι οι εξής: Ο ύψιστος θεός με τους 12 μικρότερους θεούς (στη γερμανική μυθολογία, ο Οντίν με τους 12 «επικεφαλής»), ο πατέρας με τους 12 γιους ή τα 12 παιδιά, έξι αγόρια και έξι κορίτσια (ο Ουρανός με τους Τιτάνες και ο Αίολος με τα παιδιά του), ο βασιλιάς με τους 12 ομοτράπεζους, συμβούλους ή δικαστές (ο Αλκίνοος με τους 12 «βασιλείς» του) και ο δάσκαλος με τους 12 μαθητές (ο Χριστός με τους 12 Αποστόλους).
ΠΗΓΗ: Ρούσσος/Κακριδής, Ελληνικής Μυθολογία, Τ.Β΄, εκδ. Αθηνών, 2021