Όπως είναι γνωστό, η Γη και οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο. Στη Γη όμως αυτό δεν γίνεται αντιληπτό. Έχουμε την αίσθηση ότι ο Ήλιος είναι που περιστρέφεται γύρω από τη Γη, η οποία παραμένει ακίνητη. Αν σημειώσουμε τις διαδοχικές θέσεις του κέντρου του Ήλιου επί της ουράνιας σφαίρας παρατηρούμε ότι στην φαινόμενη κίνησή του ο Ήλιος διαγράφει μέγιστο κύκλο, κεκλιμένο ως προς τον Ισημερινό κατά 23ο 27 ́ και η σχεδόν ομοιόμορφη αυτή κίνηση επί της ουράνιας σφαίρας γίνεται εκ της Δύσεως προς την Ανατολή. Ο μέγιστος αυτός κύκλος καλείται εκλειπτική, ενώ το αντίστοιχο επίπεδο που περιέχει την εκλειπτική ονομάζεται εκλειπτικό επίπεδο. Αν προβάλλουμε νοητά τον γήινο ισημερινό στην ουράνια σφαίρα σχηματίζεται ο ουράνιος ισημερινός, ο οποίος επίσης είναι ένας μέγιστος κύκλος (δηλαδή το κέντρο του βρίσκεται στο κέντρο της Γης). Η εκλειπτική και ο ουράνιος ισημερινός τέμνονται σε δύο σημεία (όπως γίνεται με οποιουσδήποτε μέγιστους κύκλους). Τα σημεία αυτά καθορίζουν τις δύο ισημερίες, την εαρινή και την φθινοπωρινή ισημερία. Ταυτόχρονα υπάρχουν δύο ακόμα σημεία πάνω στην εκλειπτική που απέχουν τη μεγαλύτερη απόσταση από τον ισημερινό και αντιστοιχούν στα δύο ηλιοστάσια ή τροπές του Ήλιου, τα οποία ονομάζονται έτσι διότι στα σημεία αυτά ο Ήλιος φαίνεται ως να μένει ακίνητος για λίγες ημέρες πριν τραπεί πάλι προς τον ισημερινό.
Καθώς λοιπόν ο Ήλιος «περιστρέφεται» γύρω από τη Γη, φτάνει κάποτε στη μεγαλύτερη απόσταση από τον Ουράνιο Ισημερινό, δηλαδή παρουσιάζει τη μεγαλύτερη απόκλισή του από το επίπεδο του ουράνιου ισημερινού. Όταν αυτό συμβαίνει κάτω από τον ορίζοντα, δηλαδή στο Νότιο ημισφαίριο, έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο (περίπου στις 22 Δεκεμβρίου), ενώ όταν συμβαίνει πάνω από τον ορίζοντα, στο Βόρειο ημισφαίριο, έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο (περίπου στις 21 Ιουνίου). Φέτος, σύμφωνα με το αστεροσκοπίο της Λάρισας, το θερινό ηλιοστάσιο (δηλαδή η αρχή του καλοκαιριού) τοποθετείται την 21η Ιουνίου και ώρα 19:38. Κατά την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου, οι κάτοικοι του βόρειου ημισφαιρίου του πλανήτη μας έχουν τη μεγαλύτερη διάρκεια μέρας και τη μικρότερη νύχτα. Για τα γεωγραφικά πλάτη που αντιστοιχούν στον τόπο μας η διάρκεια της ημέρας είναι 14 ώρες και 48 λεπτά, ενώ αντίστοιχα η νύχτα διαρκεί 9 ώρες και 12 λεπτά. Επιπλέον, ο Ήλιος ανατέλλει από το πιο βορειοανατολικό σημείο του ορίζοντα και δύει στο πιο βορειοδυτικό.
Διαβάζουμε στην εγκυκλοπαίδεια του Λάσκαρη, στο λήμμα «ηλιοστάσια»: «Τα ηλιοστάσια απετέλεσαν αρχαιόθεν αφορμάς λατρευτικών του ηλίου τελετών ων λείψανα ευρίσκονται εις όλας τας θρησκείας παλαιάς και σημερινάς. Η απόκρυφος επιστήμη άλλως τε αποδίδει ιδιαιτέραν εις αυτά σημασίαν δημιουργήσασα και σχετικούς συμβολικούς μύθους καθ’ ους εις ήρως ή μεσσίας εμφανίζεται ως σωτήρ του κόσμου, γεννάται την νύχτα του χειμερινού ηλιοστασίου, όταν εις τον ορίζοντα εμφανίζεται το σημείον (ζώδιον) της Παρθένου (δια τούτο και λέγεται γεννηθείς εκ παρθένου) σταυρούται κατά την ισημερίαν της ανοίξεως, αποθνήσκει και κατόπιν αφού αναστηθεί εκ νεκρών ανέρχεται θριαμβευτικώς εις τους ουρανούς. Τον μύθον αυτόν των ηλιακών θεών ή ηρώων ανευρίσκομεν εις πλείστας θρησκείας.»
Η λατρεία του Ήλιου αποτελεί την αναγνώριση της ιδιαίτερης σπουδαιότητάς του στην γένεση και διατήρηση της ζωής πάνω στην Μητέρα Γη. Έτσι, σε όλους τους τόπους κατά την περίοδο των ηλιοστασίων τελούνται λαϊκές γιορτές με χορούς, άσματα και σύνδειπνα, οι οποίες κλείουν με την αφή πυρών όπως οι φωτιές του Άη-Γιάννη κατά το θερινό ηλιοστάσιο και που ως σκοπό έχουν είτε την ενίσχυση της ηλιακής ακτινοβολίας είτε τον καθαρμό. Τις φυσικές εορτές των ηλιοστασίων και των ισημεριών καθιέρωσε πρώτος ο Ορφέας.
Στην αρχαία Ελλάδα οι Αθηναίοι εόρταζαν το θερινό ηλιοστάσιο κατά τον μήνα Σκυρροφοριώνα, την γιορτή προς τιμή του Ηρακλή ενώ τον μήνα Ποσειδεώνα, που συνέπιπτε με την γέννηση του τριέσπερου Ηρακλή, εόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο, «διότι ο Ηρακλής αλληγορείται εις τον Ήλιον παριστών γήινον αποθεωθέν πνεύμα» (Δ.Σ. Αναγνωστόπουλου, Κυανούς Τεκτονισμός, σελ. 251). Στα αρχαία Μυστήρια πάλι οι μύστες γιόρταζαν κατά την χειμερινή τροπή τον Διόνυσον Ζαγρέα ενώ κατά την θερινήν τον Διόνυσον Ελευθερέα.
Σύμφωνα με τον Πορφύριο υπήρχαν για τους αρχαίους δύο πύλες εισόδου και εξόδου των ψυχών στη Γη που ταυτίζονταν με τα ηλιοστάσια. Η μία πύλη εισόδου των ψυχών στο σημείο του θερινού ηλιοστασίου, όταν ο ήλιος βρεθεί στον τροπικό του Καρκίνου και η άλλη πύλη εξόδου των ψυχών όταν ο ήλιος βρεθεί στον τροπικό του Αιγόκερου.
Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά την θερινή τροπή τελούσαν μυσταγωγίες προς ανάμνηση και επιστροφή της κόρης Περσεφόνης. Πίστευαν δε πως κατά την θερινή τροπή ωριμάζει ο σίτος του οποίου η σπορά, η βλάστηση και η ωρίμανση αλληγορεί την ψυχή του μύστη η οποία ωριμάζει πνευματικώς και ψυχικώς εξελισσόμενη προς την εποπτεία και τη Θεογνωσία.
Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί παρακολουθούσαν τα ηλιοστάσια και αυτό αποτυπωνόταν μέσα από αρχιτεκτονικές δημιουργίες. Πολλά αρχαία μνημεία είναι προσανατολισμένα με τον ήλιο του θερινού ηλιοστασίου. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το Στόουνχεντζ (Stonehenge) στην Αγγλία. Ένα νεολιθικό μνημείο που αποτελείται από έναν κύκλο μεγαλίθων. Κατασκευάστηκε ανάμεσα στο 2500 και το 2000 π.Χ. Το μνημείο αυτό είναι προσανατολισμένο με τον ανατέλοντα ήλιο του θερινού ηλιοστασίου. Στις μέρες μας, τα πρωινά της 21ης Ιουνίου συγκεντρώνει πλήθος ανθρώπων που θέλουν να απολαύσουν τη μοναδικότητά του.
Αυτή η λατρευτική απεύθυνση προς τον ήλιο είναι απολύτως δικαιολογημένη διότι όπως έχει αποδειχθεί και επιστημονικώς, η ζωή μας εξαρτάται από την ηλιακή ακτινοβολία. Όπως γράφει και ο Πλάτωνας στην Πολιτεία «η ζωή γεννάται δια της ακτινοβολίας, διατηρείται χάρις σε αυτήν και θνήσκει λόγω διαταραχών κατ’ αυτήν».
Ειδικότερα η ηλιακή ακτινοβολία δρα ευνοϊκώς επί της πνευματικής, ψυχικής και σωματικής ευεξίας. Εκτός των διαφόρων φυσικών διεργασιών (όραση, παραγωγή βιταμινών, τακτοποίηση της κυκλοφορίας του αίματος και της παραγωγής λευκών αιμοσφαιρίων) είναι γνωστή η άνωση της ψυχικής διάθεσης των ανθρώπων που κατοικούν σε ηλιόλουστες περιοχές όπου αυξάνεται η πρωτοβουλία, η ενεργητικότητα και η έφεση προς την εργασία. Τέλος ο Ήλιος είναι απαραίτητος για το φαινόμενο της φωτοσύνθεσης, το οποίο είναι τόσο αναγκαίο για τη ζωή των φυτικών οργανισμών και κατ’ επέκταση του ζωικού βασιλείου.
Επιστρέφοντας στην εγκυκλοπαίδεια του Λάσκαρη διαβάζουμε ότι χρονικά πολύ κοντά στα δύο ηλιοστάσια η χριστιανική θρησκεία έχει τοποθετήσει την εορτή του Ιωάννη του Βαπτιστή (24 Ιουνίου) και του Ιωάννη του Ευαγγελιστή (27 Δεκεμβρίου) οι οποίοι είναι προστάτες του Τεκτονισμού.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι από παλαιοτάτων χρόνων ο προστάτης των συντεχνιών των λιθουργών και των συντεχνιών που συνεργάζονταν με αυτούς. Ήδη από το 1136 σε μια επιγραφή του αββαείου του Monrose αναγράφεται αυτή η πληροφορία. Επίσης και οι ξυλουργοί είχαν εκλέξει αυτόν τον άγιο ως προστάτη.
Στις Σκωτικές στοές αρχικά τιμούσαν αποκλειστικά τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή. Όμως από της ιδρύσεως της Μεγάλης Στοάς του Λονδίνου το 1717 ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έγινε αυτός ο αναντίρρητος προστάτης του Τεκτονισμού και η ίδρυση της Μεγάλης Στοάς έγινε κατά την ημέρα της γιορτής του. Σήμερα τους τιμούμε αμφοτέρους ως προστάτες του παγκόσμιου Τεκτονισμού και στο όνομά τους αφιερώνονται όλες οι Στοές. Άλλωστε κάθε φορά, στο άνοιγμα των εργασιών ο Σεβ∴ Διδ∴ «…κηρύσσει ανοικτήν κατά τον Τύπον και εις βαθμόν Μαθητού την Σεπτή ταύτην Στοάν του Αγίου Ιωάννου…».
Γιατί όμως επιλέχθησαν αυτοί οι δύο από τον Ελευθεροτεκτονισμό; Η εκδοχή ότι οι πρώτες Στοές ετέθησαν υπό την προστασία των δύο αυτών αγίων μόνο και μόνο για να μην υφίστανται τις επιθέσεις της Λατινικής Εκκλησίας και του θρησκομανούς όχλου δεν φαίνεται σοβαρή και πρέπει να απορριφθεί.
Μια δεύτερη εκδοχή είναι ότι επειδή οι αρχαίες Στοές ήταν αφιερωμένες στον βασιλιά Σολομώντα, ως τον ιδρυτή του Ελευθεροτεκτονισμού και τον πρώτο Μέγα Διδάσκαλο, οι επόμενες στοές των χριστιανών Μασόνων , οι οποίες μόνο χριστιανούς δέχονταν ως μέλη τους, έκριναν ότι έπρεπε να αφιερώνονται στους δύο αυτούς αγίους και σε κάθε καλώς συγκεκροτημένη Στοά ήταν εκτεθιμένο ένα σύμβολο: ένας κύκλος με μια τελεία στο κέντρο του ο οποίος είχε σχεδιασμένες δύο κατακόρυφες παράλληλες εφαπτομένες οι οποίες ονομάζονταν «παράλληλες γραμμές» και οι οποίες αναπαριστούσαν τους δύο αυτούς αγίους. Στην εικόνα αυτή μπορεί να κρύβεται και αυτό που διαβάζουμε στο τυπικό του Α ́ βαθμού για τις δυο στήλες στην είσοδο του Ναού, οι οποίες δύνανται να συμβολίζουν τα δύο ηλιοστάσια, το θερινό και το χειμερινό.
Η γιορτή του Ιωάννου του Βαπτιστή κατά την 24ην Ιουνίου είναι συνδετική εορτή του Ελευθεροτεκτονισμού, στην οποία κάθε τέκτων οφείλει να λάβει μέρος ώστε να καταδείξει ότι ανήκει σε έναν σύνδεσμο, μια αδελφότητα που περιλαμβάνει σύμπασα τη Γη. Στη Γερμανία η γιορτή αυτή με τα συμβολικά της ρόδα ήταν συγχρόνως γιορτή της αγάπης και της ζωής της πλήρους από χαράν, όπως και η τελείως αφυπνισθείσα Φύση. Τα τρία ρόδα του Ιωάννου, με τα οποία οι Τέκτονες στολίζουν τα εργαστήρια και τους εαυτούς τους, απεικονίζουν με τις διαβαθμίσεις των χρωμάτων τους το έμβλημα της ζωής του Ελευθεροτεκτονισμού: Φως, Αγάπη, Ζωή.
Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο αρχίζει η εκκόλαψη των κυοφορηθέντων σπερμάτων των καρπών και επομένως είναι η εποχή της εκδήλωσης της φυσικής ζωής και της βλάστησης αυτής, η δε χαρά και η ελπίδα επανέρχονται στις ανθρώπινες ψυχές καθώς βγαίνουμε από το μεγαλύτερο σκοτάδι και αρχίζει να μεγαλώνει η ημέρα. Γι αυτό οι άνθρωποι, από την αρχαιότητα, γιορτάζουν την γέννηση του θεού Ήλιου την 25η Δεκεμβρίου, όταν η άνοδος του Άστρου της Ημέρας είναι πλέον εμφανής και σίγουρη. Κατά την εποχή αυτή ο μυούμενος οφείλει να εκκολάψει και εκδηλώσει τον δια της μυήσεως εν τη διανοία του ριφθέντα σπόρον, ώστε η ψυχή του να δυνηθεί να ανέλθει εις το θείον έαρ μέσω του οποίου θα εξασφαλισθεί η πνευματική του ανάσταση. Ας μην νομίσουμε όμως ότι μιλάμε εδώ για την πραγματική γέννηση του ήλιου. Μιλάμε για τον συμβολικό Ήλιο, την εικόνα της θείας νόησης.
Από εσωτερικής δηλαδή απόψεως εννοούμε ότι ο Μαθητής Τέκτων ευρισκόμενος στην εποχή της εκκολάψεως των κυοφορηθέντων σπερμάτων και ων και ο ίδιος σπέρμα, οφείλει δια της καταλλήλου προπαρασκευής και παιδεύσεως να βρει το ιδιαίτερο δικό του κέντρο το οποίο να θέσει σε παλμική δόνηση ώστε να μεταβληθεί σε Διαβήτη, δηλαδή σε Ήλιο ο οποίος μεταμορφώνοντας και διαμορφώνοντας το άγονο χάος των παθών του, θα καταστήσει τον ίδιο μέρος της ζωτικής ενέργειας του Μεγάλου Παντός.
Το θερινό ηλιοστάσιο είναι όπως είπαμε η αρχή του θέρους. Κατά την εποχή αυτή οι ακτίνες του Ήλιου είναι θερμότερες και πιο ζωηρές, οι δε καρποί της Φύσης ωριμάζουν. Τα φυσικά αυτά φαινόμενα παριστούν αλληγορικώς αντίστοιχα φαινόμενα εκδηλώσεως των ψυχών των μεμυημένων. Έτσι, η θερμότητα και η ζωηρότητα των ηλιακών ακτίνων εκφράζουν το φωτοβόλο της σκέψης και τη θερμότητα των αισθημάτων αγάπης των ψυχών των μυστών προς τους συνανθρώπους τους, η δε ωρίμανση των καρπών της Φύσης εκφράζει την ωρίμανση και τη γονιμότητα των καρπών της μύησης, τους οποίους οι μύστες κληροδοτούν στους διαδόχους τους και στις επερχόμενες γενιές. Κατά το θερινό ηλιοστάσιο εφορεύουσα θεότητα είναι ο Ερμής ο οποίος συμβολίζει τον Νόμο της Μεταμορφώσεως της ψυχής σε Πνεύμα ώριμο.
Για τον μύστη επομένως το θερινό ηλιοστάσιο παριστά την ωρίμανση του πνεύματος, τη γονιμότητά του, την Αθανασία και συνεπώς τη διαιώνησή του, δια της κληροδοτήσεως των προϊόντων του ωρίμου και γόνιμου πλέον πνεύματος στους απογόνους του. Ας μην λησμονούμε τον κανόνα με τις 24 υποδιαιρέσεις που υπενθυμίζει την αιγυπτιακή αλληγορία των 24 πυλών, τις οποίες διασχίζει ο Ήλιος κατά την φαινομενική του πορεία. Εργάζεσθε και καρτερείτε.
Λ.Α