«Διαφωτιστές» και «Πεφωτισμένοι»
Για να κατανοήσουμε τις δυο ψυχές του 18ου αιώνα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τη διαφορά ανάμεσα σε δυο όρους όπως «διαφωτιστές» και «πεφωτισμένοι». Αυτό που οι Ιταλοί αποκαλούν «Διαφωτισμό» (ή πιο σωστά «φιλοσοφία» ή «εποχή του Φωτός») λέγεται στα γαλλικά philosophie des lumières, στα αγγλικά enlightment και στα γερμανικά Aufklärung. Σε αυτές τις γλώσσες, όμως, όροι που μοιάζουν στον δικό μας Διαφωτισμό αναφέρονται σε εκείνα τα ρεύματα ή εκείνους τους συγγραφείς που στα ιταλικά χαρακτηρίζονται κυρίως «πεφωτισμένοι» (illuminés στα γαλλικά, enlightened στα αγγλικά, swarmer – με την έννοια των «λάτρεων»- στα γερμανικά, όπου οι Illuminaten είναι μια ξεχωριστή σέχτα).
Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού είναι μια φιλοσοφία της προόδου που ξεκινά από μια κριτική απέναντι στην παράδοση και υποστηρίζει ότι, αν βασιστούμε στη λογική, μπορούμε να καταστρέψουμε τις αρχαίες προλήψεις. Η σκέψη των πεφωτισμένων, αντίθετα, είναι μια παραδοσιακή σκέψη. Σύμφωνα με τη σκέψη αυτή –ακόμα και στις σημερινές της εκδοχές- στις απαρχές του κόσμου, στους αρχαίους πολιτισμούς, ενυπήρχε μια απόλυτη γνώση των μεγάλων μυστηρίων του σύμπαντος, που εκφραζόταν με σύμβολα τα οποία δεν μπορούν πλέον να κωδικοποιηθούν. Αυτή η αρχική σοφία, όμως, χάθηκε σταδιακά. Η γνώση έγκειται σε μια εκ νέου ενσωμάτωση, σε μια εκ νέου κατάκτηση αυτής της «σοφίας» που χάθηκε, σε αντιπαραβολή με την παρακμή του σημερινού πολιτισμού (της οποίας η εποχή του Διαφωτισμού ήταν η πιο καταστροφική συνέπεια). […] Μόνο η παράδοση διατηρεί τη μνήμη της μυστικής γνώσης των απαρχών του κόσμου, που μπορεί να ανακαλυφθεί εκ νέου μόνο μέσω μιας μύησης
Θα ήταν βιαστικό να ερμηνεύσουμε αυτές τις θέσεις με τους σύγχρονους όρους της «δεξιάς» ή της «αριστεράς», ή μιας αντιδραστικής ή επαναστατικής σκέψης. Σίγουρα, η λατρεία της παράδοσης έθρεψε την αντι-επαναστατική σκέψη του 19ου αιώνα, αλλά τον 18ο αιώνα οι δυο έννοιες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες: πολλοί σπουδαίοι στοχαστές γοητεύτηκαν και από τα δύο ρεύματα (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Γκαίτε), πολλοί «πεφωτισμένοι» συμμετέχουν στο επαναστατικό ρεύμα στα τέλη του αιώνα, ενώ ορισμένες έννοιες του Διαφωτισμού γέννησαν κάποιες πολιτικές και φιλοσοφικές τάσεις που σήμερα θα χαρακτηρίζαμε «συντηρητικές» (όπως ήταν συντηρητικοί οι φιλελεύθεροι του 17ου αιώνα, που επηρέασαν πολλούς στοχαστές της εποχής του Διαφωτισμού).
Η αλληλεπίδραση διαφωτιστών και πεφωτισμένων προκύπτει ξεκάθαρα στην ιστορία της μασονίας, που γεννιέται επίσημα τον 18ο αιώνα.
ΠΗΓΗ: Ουμπέρτο Έκο, Η μασονία ανάμεσα σε Διαφωτιστές και Πεφωτισμένους εις: Eco&Fedriga (επιμ.), Η Ιστορία της Φιλοσοφίας, Τ.5 (Από τον Διαφωτισμό στον Καντ και στον Χέγκελ), 2018 (μτφ. Τουλούπη Ε.), σ. 186