–Κατάλαβες τι σημαίνουν οι χαρακτηρισμοί «αδούλωτη σκέψη» και «χειραφετημένη συνείδηση»; Εάν ναι, πρόσεξε να μάθεις τώρα ότι εκείνος, το πνεύμα του οποίου έπαυσε να κυλιέται στο βούρκο των κατωτέρων ενστίκτων και η σκέψη του δεν τέρπεται πια να έρπει στα χαμηλά στρώματα με νωθρότητα και νωχέλεια, πώς θα μπορέσει να αποκτήσει τις δύο αυτές ανεκτίμητες ικανότητες, δηλαδή την ελευθερία της σκέψεως και την χειραφέτηση της συνειδήσεώς του.
Πάντως, γνώριζε ότι μονάχα το κατόρθωμα τούτο, είναι ικανό να σου δώσει τα φτερά εκείνα για να πετύχεις το λυτρωμό της ψυχής σου.
Αλλά για το επίτευγμα τούτο, το μεγάλο και το δύσκολο, είναι απαραίτητο η ψυχή σου να εκδηλώσει πρώτα το νόμο εκείνο, που οι πολλοί τον ονομάζουν Ελευθερία, λίγοι όμως την ποθούν και την σέβονται, ολίγιστοι δε την εκδηλώνουν και την εφαρμόζουν στο βίο τους.
Για να την λαχταρήσουν όμως και να την εφαρμόσουν οι άνθρωποι, πρέπει να τη γνωρίσουν καλά, να την εκτιμήσουν και να αγαπήσουν τα αγαθά της.
Θα σε βοηθήσω, λοιπόν, όσο μπορώ, με εκείνα που θα σου εκθέσω, να συλλάβεις το βαθύ της νόημα, να εκτιμήσεις την αξία της και να την καλλιεργήσεις μέσα σου. Πρέπει, όμως, πρώτα απ’ όλα, να πεισθείς, πως έχει δικαίωμα και υποχρέωση συνάμα, να την εφαρμόσεις και να την διδάξεις κατόπιν στους ομοίους σου με τον λόγο, το παράδειγμά σου και με τα έργα σου.
Λοιπόν μάθε, ότι η Ελευθερία είναι θεμελιωτικός νόμος της φύσεως. Μάθε, ότι σ’ αυτόν οφείλουν την εμφάνιση στο είναι τους οι ουσίες της φύσεως από τις οποίες προήλθαν όλες οι μορφές και οι συνειδήσεις του απείρου. Μην ξαφνιάζεσαι. Άκουσε και πρόσεχε.
Ο νόμος τούτος, μεταφερόμενος στον άνθρωπο, χαρακτηρίζεται σαν νόμος ηθικός. Γιατί αυτός είναι ο νόμος, που πρέπει να κανονίζει τις μεταξύ των ανθρώπων και όλων των ενσυνειδήτων εγώ σχέσεις. Στη βάση όμως είναι μία και η αυτή λειτουργία. Είναι παντού και πάντα ο ίδιος νόμος.
Η διάκριση που κάνουμε σε φυσικό και ηθικό, είναι συμβατική και τούτο για να γίνεται πιο κατανοητός.
Η Ελευθερία είναι ο πρώτος νόμος, που εξεδήλωσε η πρώτη ουσία της Φύσεως, όταν από το χάος ήλθε στο «είναι». Θα σου δώσω μία εικόνα του χάους, που μονάχα κατά νοητή έκφραση μπορεί να διατυπωθεί. Να φανταστείς το χάος σαν μια συμπαγή μάζα από ανεκδήλωτες ουσίες, ασύλληπτες και αδιανόητες. Από την κατάσταση εκείνη έγινε η διαφοροποίηση των ουσιών χάρη στη δύναμη της ενορμήσεως, της νομοτελείας που ώθησε σε κίνηση την ατομική ουσία για να ελευθερωθεί από την αδράνεια του «δυνάμει είναι», η οποία και χαρακτηρίζει την κατάσταση του χάους.
Την έννοια του χάους δεν μπορεί η ανθρώπινη νοητική ικανότητα να συλλάβει παρά μόνο με αφαιρετικούς συλλογισμούς. Η ανθρώπινη υπόσταση είναι κάτι το πεπερασμένο. Συλλαμβάνει μόνο την παράσταση ενός πράγματος που έχει μορφή. Αλλά, όπως είπαμε, το χάος είναι άμορφο, ανεκδήλωτο, λανθάνον. Επομένως, ασύλληπτο νοητικώς και απροσδιόριστο φραστικώς. Πρόσεξε όμως, το χάος δεν είναι η ανυπαρξία, το μη είναι, το μηδέν. Είναι μία κατάσταση υπαρκτή, αδιαφοροποίητη όμως, που σπερματικά περικλείει ό,τι βλέπουμε σήμερα σαν κίνηση, ζωή, ενέργεια, σαν μορφή και σαν συνείδηση.
Πρέπει ακόμη να μάθεις ότι η μορφή και η συνείδηση δεν ήλθαν στο είναι από καμμιά εξωτερική δύναμη, ούτε σε χρονικό διάστημα, που τολμά να καθορίσει η αφιλοσόφητη σκέψη μερικών ανθρώπων. Όχι. Ήλθαν στο Είναι τους αφ’ εαυτών, γιατί αυτές μόνες τους έκλειναν μέσα τους τη δύναμη του δημιουργείν, του γίγνεσθαι.
Χρειάσθηκαν βέβαια αιώνες αιώνων, χρόνος απροσδιόριστος για να εκδηλωθεί πρώτα ο νόμος της πρώτης ουσίας, που λέγεται κίνηση και μεις την ταυτίζουμε με το νόημα της λέξεως Ελευθερία. Ο νόμος αυτός είναι βασικός και φωλιάζει λανθάνων μέσα σε κάθε ουσία, σε κάθε μορφή, πιο έντονα δε σε κάθε συνείδηση γιατί σε αυτή διακρίνουμε το αυτόνομο, το αυτεξούσιο. […]
Εάν έλειπε ο νόμος της Ελευθερίας δεν θα ξεχώριζαν τα πράγματα της Φύσεως σε μορφές, σε συνειδήσεις, σε προσωπικότητες. Χωρίς τον μεγάλο και καθολικό τούτο νόμο, δε θα είχαμε ούτε εξέλιξη ούτε αλληλεπίδραση ούτε αρμονία. Γιατί, όπως είπαμε, θα έλειπε από τη φύση η διαφοροποίηση. Θα επικρατούσε η αποτελμάτωση και η στειρότητα. Θα έλειπε η γονιμοποίηση, η κλιμάκωση, η αξιοποίηση η δυναμική κάθε συνειδητού εγώ, θα έλειπε τέλος η ιεράρχηση των πνευματικών αξιών. […]
Πηγή: Βασιλής Ι., Παραδοξολογίες ή Αδιάσειστες Αλήθειες, Ιλισός, Τ.11 (1958: 209), προσαρμογή Σ.Κ