Στο απόσπασμα που ακολουθεί, ο Μπέρκλεϊ κάνει κριτική στη νευτώνεια σύλληψη του αιθέρα, ως λεπτή ουσία που μεταδίδει το φως και εξηγεί όλα τα φυσικά φαινόμενα. Η ύπαρξη του αιθέρα, ωστόσο, όπως η ύπαρξη όλων των φυσικών αιτίων δεν μπορεί να εξηγηθεί από τη φιλοσοφία, η οποία πρέπει να ασχοληθεί με την επαναδόμηση της τακτικής αλληλουχίας των ιδεών για να διατυπώσει βάσιμες προβλέψεις.
Η σειρά και η πορεία των πραγμάτων, εκτός από τις καθημερινές εμπειρίες μας, καταδεικνύουν την ύπαρξη ενός Νου που κυβερνά και κινεί αυτό το κοσμικό σύστημα ως αποτελεσματικός παράγοντας ή ως αιτία καθαυτή και αληθινή· Επίσης ότι η χαμηλότερη οργανική αιτία είναι ο καθαρός αιθέρας, η φωτιά ή η ουσία του φωτός. […] Καθώς ο Άπειρος Νους εφαρμόζει και καθορίζει αυτή την κατώτερη αιτία στο σύμπαν ή τον μακρόκοσμο με απεριόριστη ισχύ και σύμφωνα με καθιερωμένους κανόνες, έτσι και το ανθρώπινο μυαλό την εφαρμόζει, με δυνάμεις και ικανότητες περιορισμένες, στο μικρόκοσμo […].
Σύμφωνα με τον Σερ Ισαάκ Νεύτωνα, κάτι άγνωστο παραμένει εν κενώ, aφού έχει αναρροφηθεί ο αέρας: αποκαλεί aυτό το άγνωστο μέσο αιθέρα, και πιστεύει πως η φύση του είναι πιο λεπτή και κινείται πιο γρήγορα από το φως, διαπερνά ελεύθερα όλα τα σώματα και επεκτείνεται παντού στους ουρανούς λόγω της τεράστιας ελαστικότητάς του. Η πυκνότητα αυτού του μέσου υποτίθεται ότι είναι μεγαλύτερη σε ελεύθερους και ανοιχτούς χώρους από ό,τι στους πόρους των συμπαγών σωμάτων· ὀσο απομακρύνεται από τα ουράνια σώματα, ο αιθέρας γίνεται όλο και πιο πυκνός, κάνοντας αυτά τα μεγάλα σώματα να κινούνται από το ένα προς το άλλο και τα αντίστοιχα μέρη τους προς το κέντρο: στην πραγματικότητα, κάθε σώμα προσπαθεί να μετακινηθεί από τα πιο πυκνά μέρη στα λιγότερα πυκνά (πιο αραιά). Πιστεύεται ότι το εξαιρετικά μικρό μέγεθος των τμημάτων αυτού του μέσου και η ταχύτητα της κίνησης τους, μαζί με τη βαρύτητα, την πυκνότητα και την ελαστική τους δύναμη, το καθιστούν την αιτία όλων των φυσικών κινήσεων του σύμπαντος. Σε αυτό αποδίδεται η βαρύτητα και η συνοχή των σωμάτων· Η διάθλαση του φωτός θεωρείται αποτέλεσμα της διαφορετικής πυκνότητας και της ελαστικής δύναμης του αιθέρα σε διάφορα σημεία. Θεωρείται ότι οι δονήσεις αυτού του μέσου – που άλλοτε προστίθενται στις κινήσεις των ακτίνων φωτός, άλλοτε τους αντιτίθενται- παράγουν τους παλμούς της εύκολης αντανάκλασης και μετάδοσης. Χάρη στις δονήσεις αυτού μέσου, πιστεύεται ότι το φως μεταδίδει θερμότητα στα σώματα. Ακόμη και η κίνηση και αίσθηση των ζώων θα μπορούσε να εξηγηθεί από τις δονητικές κινήσεις του αιθέρα, που διαδίδονται μέσω των στερεών νηματίων των νεύρων. Εν ολίγοις, φαίνεται ότι όλα τα φαινόμενα και οι ιδιότητες των σωμάτων που είχαν αποδοθεί προηγουμένως στην έλξη, πρέπει να αποδοθούν, τελικά, στον αιθέρα, συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων μορφών έλξης.
Όμως, στη φιλοσοφία του Σερ Ισαάκ Νεύτωνα, οι παρορμήσεις (όπως ονομάζονται) της εύκολης μετάδοσης και αντανάκλασης μπορούν επίσης να εξηγηθούν από τις δονήσεις που προκαλούνται στα σώματα από τις ακτίνες του φωτός, και από τη διάθλαση του φωτός που παράγεται από την έλξη των σωμάτων. Το να εξηγήσουμε τις δονήσεις του Φωτός με τις δονήσεις ενός πιο λεπτού μέσου ουσιαστικά ισοδυναμεί με τον κάνουμε χρήση μιας άγνωστης εξήγησης·η βαρύτητα, λοιπόν, δεν μου φαίνεται πως είναι αποτέλεσμα της πυκνότητας και της ελαστικότητας του αιθέρα, αλλά μάλλον κάποιας άλλης αιτίας. Ο ίδιος ο Νεύτων υπαινίσσεται πως αυτή η γνώμη και κάποιων αρχαίων, οι οποίοι θεωρούσαν το κενό, τα άτομα και τη βαρύτητα των ατόμων ως αρχές της φιλοσοφίας τους, αποδίδοντας σιωπηλά τη βαρύτητα (όπως σωστά παρατηρεί ο ίδιος) σε μία αιτία διαφορετική από την ύλη, από τα άτομα και, κατά συνέπεια, από τον ομοιογενή αιθέρα ή το ελαστικό υγρό. Υποτίθεται πως η ελαστικότητα αυτού του υγρού εξαρτάται, μένει να καθοριστεί και να μετρηθεί από την πυκνότητα του και ότι αυτή με τη σειρά της εξαρτάται από την ποσότητα της ύλης που υπάρχει σε ένα σωματίδιο, πολλαπλασιασμένης με τον αριθμό των σωματιδίων που περιέχονται σε έναν δεδομένο χώρο. Υποτίθεται, επίσης, ότι η ποσότητα της ύλης κάθε σωματιδίου ή σώματος ορισμένου μεγέθους καθορίζεται από τη βαρύτητα του. Όμως τότε, η βαρύτητα δεν είναι μία πρωτογενής ιδιότητα, μία βασική υπόθεση; Από την άλλη, αν εξετάσουμε τη δύναμη ανεξάρτητα από τη βαρύτητα και την ύλη, ως υπάρχουσα αφ´εαυτής σε ορισμένα σημεία ή κέντρα, δεν θα επρόκειτο για μία αφηρημένη, πνευματική και σωματική δύναμη;
Για να εξηγήσουμε τα φαινόμενα, δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε την ύπαρξη ενός μέσου πιο ενεργού και λεπτού από το φως ή τη φωτιά. Από τη στιγμή που το φως κινείται με ταχύτητα των 10 εκατομμυρίων μιλίων το λεπτό, τι ανάγκη υπάρχει να υποθέσω πως υπάρχει ένα άλλο μέσο που αποτελείται από ακόμα πιο μικρά και ευκίνητα μέρη; Μου φαίνεται πως ο αιθέρας είναι το ίδιο πράγμα με το φως ή τη φωτιά: έτσι το αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι, και αυτό είναι που Ελληνικός όρος υπονοεί. Αυτός διαπερνά όλα τα πράγματα[…] και υπάρχει παντού. Το ίδιο αυτό λεπτό μέσο, ανάλογα με τις διάφορες ποσότητες και τους προσδιορισμούς του, και τις διαφορετικές κινήσεις του, δημιουργεί διαφορετικά αποτελέσματα ή εμφανίσεις, παίρνοντας τη μορφή αιθέρα, φwτός ή φωτιάς.
ΠΗΓΗ: George Berkeley, Opere Filosofische εις: Umberto Eco & Riccardo Fedriga (επιμ.), Η Ιστορία της Φιλοσοφίας, Τόμος 14 (Κείμενα: 18ος αιώνας)